15.2.2 Vertrekproces

De vertrektermijn is bedoeld om je cliënt in de gelegenheid te stellen zelf te vertrekken.[32] Hij kan dit op eigen houtje doen of met behulp van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM); daarover later meer. Na de negatieve beslissing zal de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) aanstalten maken met het vertrekproces om je cliënt uit Nederland te laten vertrekken.

De DT&V is onderdeel van het Ministerie van Justitie en Veiligheid en regisseert het daadwerkelijk vertrek van je cliënt.[33] DT&V streeft ernaar je cliënt zo veel mogelijk zelf te laten vertrekken en zij kunnen daarbij assisteren. Als je cliënt niet zelfstandig vertrekt, regelt DT&V het gedwongen vertrek. DT&V overlegt indien nodig met de IND, COA, Afdeling Vreemdelingenpolitie Identificatie en Mensenhandel (AVIM) en andere overheidsinstanties over het vertrek van je cliënt.

DT&V zit op vrijwel elk AZC. Je cliënt krijgt een regievoerder toegewezen; dat is de medewerker van DT&V die verantwoordelijk is voor zijn vertrek. De regievoerder zal verschillende gesprekken voeren met je cliënt over het vertrek en de reisdocumenten; dit zijn de vertrekgesprekken. Het eerste vertrekgesprek is meestal al tijdens de vertrektermijn. Ook als je tijdig beroep hebt ingesteld, kan DT&V vertrekgesprekken voeren.

DT&V heeft een Leidraad opgesteld voor Terugkeer en Vertrek.[34]

Het vertrekproces zal over het algemeen sneller verlopen als je cliënt meewerkt. Werkt je cliënt niet mee, dan zal DT&V sneller overgaan tot vreemdelingenbewaring. Adviseer je cliënt om naar de vertrekgesprekken te gaan en aan te horen wat de regievoerder zegt.
Jij als asieladvocaat krijgt hierover geen informatie, ook geen kopie van het verslag van het vertrekgesprekken. Meestal is het niet nodig voor jou om te weten wat er wordt besproken, maar mocht dat wel nodig zijn dan kun je bellen met de regievoerder voor informatie of overleg. Je cliënt weet wie zijn regievoerder is, dus die kan jou de contactgegevens geven.

Om het daadwerkelijke vertrek te kunnen realiseren is een reisdocument nodig, zoals een paspoort. DT&V heeft toegang tot de documenten die je cliënt heeft ingeleverd bij de IND tijdens zijn asielprocedure en die documenten - mits niet (ver)vals(t) - mogen worden gebruikt om je cliënt daadwerkelijk uit te zetten.

Heeft je cliënt een paspoort ingeleverd en is dit nog geldig, dan kan zijn vertrek snel worden geregeld. Is er geen reisdocument dan zal DT&V een laisser passer (lp) moeten aanvragen bij de ambassade van het land van terugkeer. Een lp is een eenmalig reisdocument afgegeven door de diplomatieke vertegenwoordiging waarmee je cliënt kan terugreizen naar zijn land. Het verkrijgen van een lp is vaak een lastig en langdurig proces omdat het voor het land van bestemming onomstotelijk moet vaststaan dat je cliënt een onderdaan is van dat land voordat de lp wordt afgegeven. Bij de aanvraag van een lp kan de ambassade bijvoorbeeld vragen om vingerafdrukken of een presentatie in persoon. Er mag geen asielgerelateerde informatie worden gedeeld.

Een presentatie in persoon houdt in dat je cliënt naar de ambassade gaat voor een gesprek met (veelal) de consul. Aan je cliënt worden dan vragen gesteld over zijn leven in dat land en eventuele documenten van je cliënt worden bekeken en onderzocht. Tijdens dit gesprek wordt je cliënt meestal vergezeld door iemand van DT&V of Directie internationale Aangelegenheden (DIA).

Een presentatie bij de ambassade tijdens de beroepsprocedure is discutabel. Het HvJEU heeft in het arrest Gnandi namelijk bepaald dat alle rechtsgevolgen van het tkb worden geschorst in afwachting van de uitspraak op beroep.[35] Als je het er niet mee eens bent dat je cliënt wordt gepresenteerd, dan kun je in de asielzaak via een vovo verzoeken de presentatie achterwege te laten tot op het beroep is beslist. De rechter kan dan bij wijze van ordemaatregel verbieden dat de presentatie bij de ambassade plaatsvindt.[36]

Als je cliënt op eigen gelegenheid wil vertrekken kan hij daarbij ondersteuning vragen van het IOM.[37] Het IOM houdt op veel AZC’s spreekuren. Je kunt je cliënt doorverwijzen naar het COA of VWN om hem in contact te brengen met het IOM. Je cliënt kan ook zelf bellen met 088-746 44 66.[38]

Het IOM ondersteunt bij het aanvragen van een reisdocument en kan de vlucht boeken en betalen. Ook kan het IOM in verschillende gevallen je cliënt geld meegeven om de eerste dagen in zijn land van bestemming te kunnen overleven of soms zelfs een bedrag om een leven te kunnen opbouwen. Denk daarbij aan enkele honderden euro’s om een auto te kopen zodat je cliënt als taxichauffeur aan de slag kan gaan en daarmee in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien. Of je cliënt hiervoor in aanmerking komt, hangt af van zijn omstandigheden en van zijn land van bestemming. Het IOM kan je cliënt hierover voorlichten; zij verstrekken vrijblijvend informatie.

Als je cliënt echter daadwerkelijk wil vertrekken dan moet hij een verklaring tekenen waarin onder andere staat dat hij ermee instemt dat de Nederlandse overheid geïnformeerd wordt over zijn vertrek. Het IOM informeert de IND en DT&V over het vertrek(proces) na het ondertekenen van deze verklaring. Eventuele lopende aanvragen worden dan ingetrokkenen en procedures worden beëindigd. Je cliënt is immers niet meer in Nederland en heeft geen belang meer bij het voortzetten van verblijfsrechtelijke procedures. Het is belangrijk dat je dit met je cliënt bespreekt.